| |
recensies meme
Willem Jeths (1959) schreef gisteravond geschiedenis als de eerste componist die het aandurft om een dubbelconcert voor altviool te componeren. In Rotterdam vond de wereldpremière plaats van Meme, een concert voor twee altviolen en ensemble, waarvoor Jeths twee dagen geleden nog de verzoenende epiloog schreef, waarin beide altviolen hun zwaarte van zich afschudden om poëtisch in elkaar verstrengeld op te stijgen naar een ijle droomwereld. Jeths componeerde Meme voor altvioliste Suzanne van Els, die het werk samen met haar voormalige lerares Nobuko Imai en het sfeervol spelende Schönberg Ensemble een expressieve vuurdoop gaf. Het Griekse woord ‘meme’ betekent nabootsing, en op dat principe heeft Jeths zijn eendelige dubbelconcert dan ook gebaseerd. In feite is het concert een voorstudie voor Hôtel de Pêkin, zijn opera in wording op teksten van Friso Haverkamp. Deze opera, die speelt op het breukvlak van het oude en nieuwe China rond 1900, gaat over de meedogenloze keizerin Zi Ye, die gefascineerd raakt door de jonge concubine Sue Feng, in wie ze haar verloren jeugddromen herkent. Maar wanneer de keizerin haar geheim verraden heeft, loopt het slecht met de concubine af. Niemand mag immers weten dat Zi Ye van boerenafkomst is. In Meme worden beide dames verklankt door de altviolen, die symboliseren hoe ze nader tot elkaar komen. Het tikkende geluid van de lage bes in de piano fungeert als noodlotsmotief. Jeths heeft gekozen voor het uitdiepen van emoties, zonder daarbij scènes als de moord op de concubine letterlijk in klank te vertalen. En juist dat geeft zijn concert een soort zuigende emotionele kracht. De luisteraar vermoedt het drama, terwijl hij wordt geabsorbeerd door transparante maar kleurrijke ‘absolute’ muziek. De altviool wordt bij Jeths meesterlijk aangesproken op zijn donkeren weemoedige sonoriteiten, soms met een hartstochtelijke intensiteit die een beetje doet denken aan de vioolsonates van Ysaye, en op andere momenten met een ontroerende, bijna onthechte lichtvoetigheid. De wisselende stemmingen worden onderstreept door het ensemble, waarin nog een derde altviool (de eunuch) een raadselachtige bijrol speelt.
NRC, Wenneke Savenije, 30-4-2006
Wie een publiek van liefhebbers van het gevestigde wil winnen voor meer hedendaagse varianten van de klassieke muziek, moet progamma’s maken zoals die waarmee het Schönberg Ensemble dit weekend voor de dag kwam. Dat dit concert in Rotterdam werd opgenomen in de serie ‘de Nieuwe Weelde’ verried al pretenties van puur luistergenot. Dat dirigent Reinbert de Leeuw met zijn Schönberg Ensemble die verwachtingen ook echt zou inlossen, was vooraf niet helemaal te voorzien. Het Ensemble speelde puik, maar het waren vooral de componisten die vrijdagavond het publiek in de watten wilde leggen, zo leek het wel. In ‘Distanzen’ van de Koreaan Isang Yun voegden zich vanaf de balkons vanuit verschillende richtingen blazersklanken bij die van de vijf strijkers op het podium. Een ruimtelijk foefje dat wel meer vertoond is, maar zelden smolten de langzame lijnen van blazers in strijkers zo fraai in elkaar. Ook in ‘Tree Line’ van de Japanner Toru Takemitsu manifesteerde zich zo’n weelderige orenpracht: een rij acacia’s voor zijn venster zou de componist geïnspireerd hebben tot deze fijnzinnige klanktekening; als met de rietpen in weinige halen neergezet, maar dan met ongelooflijk veel nuances uitgepenseeld. Het Verre Oosten en zijn klankcultuur vormde ook het uitgangspunt van de twee Nederlandse werken die vrijdag in de goed bezochte Rotterdamse Doelen klonken. In de eerste plaats ‘Meme’ van Willem Jeths voor twee altviolen en Ensemble, een voorproefje uit zijn komende opera ‘Hôtel de Pekin’ Die in 2008 in Nederland en China zal gaan. Ook hier veel ruimtelijke effecten (door de percussionisten, die met reusachtige koe-bellen in het rond mogen zwaaien) en glijklanken (door strijkers en blazers): de magistrale compositie van zo’n twintig minuten lengte verbaasde vooral door de ongehoorde spanningsopbouw. Met een soort solisten-cadens voor de twee altviolistes Nobuko Imai en Susanne van Els ontspon zich onverwacht het einde. Dat de compositie onderdeel is van een groter verhaal dat met een moord eindigt, doet niet ter zake op het concertpodium. ‘Meme’ overtuigde als absolute muziek ten volle: door de lijnvoering, door de hoge consonantiegraad tussen de beide altviolen en door de kleurrijke instrumentatie.
AD, Kees Arntzen, 28-4-2008
…Het Schönberg Ensemble voerde vergelijkbare verkenningen uit in een programma dat met werk van Isang Yun, Ton de Leeuw en Toru Takemitsu muzikale connecties tussen Oost en West exploreerde. Het nieuwe werk Meme van Willem Jeths sloot daar perfect op aan. Dat komt niet zozeer doordat het gebaseerd is op materiaal uit de China-opera Hôtel de Péking waar Jeths aan werkt, maar vooral doordat de schrijfwijze – met liggende basnoten, elkaar als schaduwen omspelende lijnen en een voortdurend verder aftasten van toonschalen en intervallen – een uitgesproken oriëntaalse inslag heeft. Uit de ketsende, rondzingende timbreweefsels van het Ensemble komen de partijen van de altviolistes Nobuko Imai en Susanne van Els steeds bloemrijker naar voren, waarbij een even intiem als kortstondig onderonsje met een derde altviool een wonderlijke verdieping teweegbrengt. Maar het meest intrigerende aan Meme is de opbouw. Almaar uitdijende intervalconstellaties gaan gepaard met een radicale reductie van de klank, zodat de beide solistes op het eind minutenlang het rijk alleen en alle ruimte hebben.
De Volkskrant, Frits van der Waa, 30-4-2008
|
|
|
The Strad
Volkskrant
To You - Elsevier
interview in Luister bij afscheid
Milhaud en To You
recensie To You
NRC
afscheidsconcert
Trouw november 2009
recensie Milhaud
recensie Milhaud
bijna laatste concert met Schoenberg Ensemble
recensie laatste concert Susanne van Els als altiste Schoenberg Ensemble
cultuurcoordinator Veenendaal
recensies Lux Aeterna
enquete
lezing muziek en spiritualiteit
meme
gemeenteraad Veenendaal
Susanne van Els speelt Hindemith onvergetelijk
Rapport aan Burgemeester en Wethouders van Nijmegen van de adviescommissie voor de Karel de Groteprijs inzake het toekennen van de Alcuinusprijs prijs aan Susanne van Els
Levertranen (roman), Bert van Heste
De Mozart-Saal in Wenen, de nieuwe Philharmonie in Berlijn...
Masterclass, door Elisabeth Schwarzkopf, in de Kleine Zaal van het ConcertGebouw.
Dagboek van een politica, Marjet van Zuijlen
Een zondagmiddag met J.J. Voskuil
Susanne van Els - Componeren is een vak
|
|
